Berlijn

Een paar jaar geleden woonde ik een uitvoering bij van Wagners Parzifal, het epos van verkommering en verval door de nalatigheid van een koning, en het herstel en de heling door het optreden van de reine Tor, de onnozele die de verantwoordelijkheid neemt die anderen laten liggen. Die uitvoering situeerde de ellende in het tijdperk van de Nazi’s; de slotscène beeldde een zitting uit van de Bundestag, het democratische parlement van een gelouterd Duitsland.

Macht

Vandaag hebben we het gebouw van de vroegere Reichstag bezocht, dat wil zeggen de transparante koepel die op het gebouw is gezet en waar je langs een spiralende weg omhoog en omlaag gaat, terwijl je via een audioguide een toelichting krijgt op de beladen historie van Duitsland en Berlijn. De staatsmacht en wie hem in handen heeft, is wel vaker langs gekomen in onze indrukken. Beide aspecten troffen mij bij dit bezoek. Als je de trappen van het Reichstaggebouw op loopt, staan daar immense kolommen die maar één ding uitdrukken: macht. Tegelijk weet je dat die wordt uitgeoefend door een paar honderd parlementaire afgevaardigden in burgerpakken, en dat aan de top van de machtspiramide niet een keizer staat met een zwaard, maar een domineesdochter in een broekpak.

Transparantie

De vorige dag hadden we een bezoek aan het Pergamon museum, waar onder andere een thematentoonstelling was over ‘megacities’ van de oudheid. Vijfduizend jaar geleden slaagde een volk erin een zo hoge graad van politieke en economische integratie te bereiken dat er een stad van 30.000 mensen kon ontstaan, Uruk in Mesopotamië. Dat betekende politieke en economische organisatie, arbeidsdeling, bestuur en standen, handel en transport over grote afstanden, en de ontwikkeling van techniek en nijverheid. 30.000 was toen een ongehoord groot sociaal en politiek organisme. Berlijn heeft nu 3,4 miljoen inwoners, en ze hebben allemaal een rol en een plek. Wat een perspectief op de complexiteit en de fijnmazigheid van de moderne samenleving. Wat een wonder ook dat de homo sapiens dat allemaal heeft gedaan, en dat hij kan bijbenen wat hij zelf in gang heeft gezet. Met horten en stoten weliswaar en met de nodige ontsporingen, maar nog steeds staat de trein van de mensheid op de rails.

De mensheid vermag veel. Wat je vermag is macht. Die macht is nu veel meer gespreid en diffuser dan vroeger in de tijd van goddelijke koningen of, recenter, keizers met ijzeren kanseliers of een Führer met tankdivisies. Er is van alles dat in theorie veel beter zou kunnen; het wonder is dat het in de praktijk niet veel slechter gaat.

Vanmiddag voeren we over de Spree, achter de Berliner Dom en het Reichstaggebouw langs, Berlijn uit. We gaan een grote lus maken, terug naar de Elbe en dan over de vlakke binnenwateren van Mecklenburg Vorpommern terug naar Berlijn. De stad is te bijzonder om maar een keer aan te doen, zeker als je met je eigen schip ongeveer midden in het centrum mag liggen. Maar daarover later.